Astim Sprey, göz-burun, jinekolojik muayene gibi tedavi yöntemleri orucu bozar mý?

Soru

tüp bebek için yapýlacak iðneler orucumu bozarmý? jinekolojik muayene kadýn doktor tarafýndan yapýlýrsa orucu bozarmý? Sprey, göz-burun- kulak damlasý, endoskopi, ultrason, anestezi, fitil, lavman, iðne, serum, kan vermek, diyaliz, anjiyo, biyopsi, merhem, ilaç , jinekolojik muayene gibi tedavi yöntemleri orucu bozar mý?

Deðerli Kardeþimiz;

Gene kural ve kesin hüküm olarak hastanýn vücuduna direnç saðlamak için bir gýdayý serum yoluyla enjekte etmek orucu bozar. Aðrýyý kesmek veya zorunlu tedavi maksadýyla yapýlan enjeksiyon da, Ýmam Azama göre orucu bozar. Fakat, Ýmam Ebu Yusuf, Ýmam Muhammed ve diðer mezhep imamlarýna göre bozmaz. Ýhtiyata uygun olan bu tür tedavileri gece yapmaktýr. Bununla beraber gündüz yapýlmasý gereken muayene ve tedaviler için bu ruhsattan istifade edilebilir. Jinekolojik muayeneden dolayý oruç bozulmaz.

Diyanet Ýþleri Baþkanlýðýnýn Orucu Bozan ve Bozmayan Muayene ve Tedavi Yöntemleri hakkýnda vardýðý sonuçlar:

Din Ýþleri Yüksek Kurulu, 22/09/2005 tarihinde Kurul Baþkaný Vekili Prof. Dr. M. Saim YEPREM’in baþkanlýðýnda toplandý.

Dini Sorularý Cevaplandýrma Komisyonunca hazýrlanan “Orucu Bozan ve Bozmayan Muayene ve Tedavi Yöntemleri” konusu görüþüldü. Yapýlan müzakereler sonucunda;

Birçok kiþi, çeþitli saðlýk problemleri nedeniyle tedavi görmektedir. Günümüzde Hz. Peygamber döneminde bulunmayan pek çok muayene ve tedavi yöntemleri ortaya çýkmýþtýr. Tedavi gören hastalardan bir kýsmý, tedavi görürken oruç tutmayý da arzulamaktadýrlar. Ancak, bu tedavi ve muyane yöntemlerinin oruçlarýna zarar verip vermeyeceði konusunda tereddüde düþmekte ve bu konuda Baþkanlýðýmýzdan bilgi istemektedirler.

Ýslâm’ýn beþ temel esasýndan biri olan oruç, ayet ve hadislerdeki tanýmýna göre, fecr-i sâdýktan güneþin batmasýna kadar yemekten, içmekten ve cinsî münasebetten uzak durarak ifa edilen bir ibadettir. Kur’an-ý Kerim’de, “Oruç gecesinde kadýnlarýnýzla birleþmek size helâl kýlýndý (...) Sabahýn beyaz ipliði (aydýnlýðý), siyah ipliðinden (karanlýðýndan) ayýrt edilinceye kadar yeyin, için, sonra akþama kadar orucu tamamlayýn.” buyurulmaktadýr (Bakara 2/187). Hz. Peygamber de; “Ýnsanýn oruç dýþýndaki bütün ameli on mislinden yediyüz misline kadar mükafatlandýrýlýr. Ancak oruç konusunda Yüce Allah, ‘Oruç benim içindir, mükafâtýný da ben vereceðim. Kulum benim için yemesini, içmesini ve cinsel arzularýný terk etmiþtir.’ buyurur” demiþtir (Müslim, Sýyam, 30, H.No: 1151). Buna göre oruç, ibadet niyetiyle yemekten, içmekten ve cinsî münasebetten uzak durmaktan ibarettir ve bunlardan birinin yapýlmasýyla oruç bozulur. Bu konuda bütün Ýslâm bilginleri görüþ birliði içindedir. Yemek, içmek ve cinsî münasebet dýþýndaki konular ise, bunlara kýyaslanarak veya “sýyam” kelimesindeki imsak anlamýndan hareketle müçtehitler tarafýndan hükme baðlandýðý için, bu konularda görüþ ayrýlýðýna düþmüþlerdir; birçok Ýslâm bilgini, orucu bozan þeyleri geniþletirken, bir kýsmý da, sadece ayet ve hadisteki orucun anlamýndan hareketle, bunlarý dar tutmuþtur.

Yemek, içmek ve cinsî münasebete ek olarak, kendi fiiliyle aðýz dolusu kusmak ve hacamat yapmak/yaptýrmak dýþýnda orucu bozan herhangi bir þey hadislerde bulunmamaktadýr (bk. Ýbn Mâce, Sýyam, 18; Ebû Dâvûd, Sýyam, 28; Tirmizî, Savm, 25). Buna karþýlýk, yýkanmak, aðza su almak (mazmaza), diþ fýrçalamak (misvak kullanmak), sürme çekmek, eþini öpmek, yaðlanmak, koku sürünmek gibi pek çok þeyin orucu bozmayacaðý hadislerde yer almaktadýr (bk. Buhârî, Savm, 24, 27; Müslim, Sýyam, 12; Tirmîzî, Savm, 29, 31, 76; Ýbn Mâce, Sýyam, 17; …).

Oruç, nasýl ifa edileceði, bu ibadeti nelerin bozup bozmayacaðý bütün Müslümanlarca bilinmesi gereken bir ibadettir. Bu nedenle Hz. Peygamber’in, diðer ibadetlerde olduðu gibi, orucu bozan baþka þeyler olsaydý, bunlarý da detaylý olarak açýkça belirtmesi, sahabenin de bunu kendilerinden sonraki nesle aktarmalarý gerekirdi. Halbuki, yukarýda zikredilenlerin dýþýnda orucu bozan þeyler hakkýnda, ne sahih, ne zayýf, ne müsnet, ne de mürsel bir hadis rivayet edilmiþtir.

Fýkýh kaynaklarýmýzda orucu bozan þeyler arasýnda yer alan âmmeye (baþtaki derin yaraya) ve câifeye (karýndaki derin yaraya) ilaç konulmasý, hukne yaptýrýlmasý gibi bazý hususlar, Hz. Peygamber döneminde de meydana gelmesine ve bütün Müslümanlarýn bununla karþý karþýya kalma ihtimali bulunmasýna raðmen, Peygamberimiz’den bunlarýn orucu bozduðuna dair bir rivayet gelmemiþtir. Oysa, bütün Müslümanlarýn maruz kalabileceði konularda Peygamber’in açýklamada bulunmasý, tebliðin gereðidir. Bu itibarla orucu, yalýnýz Kur’an’ýn ve sahih sünnetin açýk beyan ettiði yemek, içmek ve cinsî münasebet bozar. Bu da dinimizin oruçtan kastettiði, nefsanî arzulardan ve bedenî alýþkanlýklardan uzak durmakla örtüþmektedir.

Yukarýdaki açýklamalar ýþýðýnda, orucu bozup bozmayacaðý bakýmýndan muayene ve tedavi yöntemleri aþaðýdaki þekilde deðerlendirilebilir:

a) Astým hastalarýnýn kullandýðý sprey

Akciðer hastalarýnýn kullandýklarý spreyden, bir kullanýmda 1/20 ml. gibi çok az bir miktar aðýza sýkýlmaktadýr. Bunun da önemli bir kýsmý aðýz ve nefes borularý cidarýnda emilerek yok olmaktadýr. Bundan geriye bir miktarýn kalýp tükrük ile mideye ulaþtýðý konusunda kesin bir bilgi de yoktur. Abdest alýrken aðýzda kalan su ile kýyaslandýðýnda, bu miktarýn çok az olduðu görülmektedir. Halbuki oruçlu, abdest alýrken aðzýna verdiði sudan geri kalan miktarýn mideye ulaþmasý halinde orucun bozulmayacaðý konusunda hadis (Dârimî, Savm, 21) ve Ýslâm bilginlerinin icmaý vardýr. Ayrýca, misvaktan bazý kýrýntýlarýn ve kimyevi maddelerin mideye ulaþmasý kaçýnýlmaz olduðu halde, Hz. Peygamber’in oruçlu iken misvak kullandýðý, sahih hadis kaynaklarýnda yer almaktadýr (Buharî, Savm, 27; Tirmîzî, Savm, 29). Diðer taraftan, “kesin olarak bilinen, þüphe ile bozulmaz” kaidesi gereðince, mideye ulaþýp ulaþmadýðý konusunda þüphe bulunan bu þeyle oruç bozulmaz.

Bu itibarla astýmlý hastalarýn, saðlýðý oruç tutmalarýna uygun olup baþka bir hastalýklarý da yoksa, rahat nefes almalarýný saðlamak amacýyla aðza püskürtülen oksijenli ilaç orucu bozmaz.

b) Göz damlasý

Uzman göz doktorlarýndan alýnan bilgilere göre, göze damlatýlan ilaç miktar olarak çok az (1 mililitrenin 1/20'si olan 50 mikrolitre) olup bunun bir kýsmý gözün kýrpýlmasýyla dýþarýya atýlmakta, bir kýsmý gözde, göz ile burun boþluðunu birleþtiren kanallarda ve mukozasýnda mesamat yolu ile emilerek vücuda alýnmaktadýr. Damlanýn yok denilebilecek kadar çok az bir kýsmýnýn, sindirim kanalýna ulaþma ihtimali bulunmaktadýr. Bu bilgiler, yukarýdaki bilgilerle birlikte deðerlendirildiðinde, göz damlasý orucu bozmaz.

c) Burun damlasý

Tedavî amacýyla burna damlatýlan ilacýn bir damlasý, yaklaþýk 0,06 cm3 tür. Bunun bir kýsmý da burun çeperleri tarafýndan emilmekte, çok az bir kýsmý mideye ulaþmaktadýr. Bu da, mazmazada olduðu gibi ma’fuv kapsamýnda deðerlendirilebilir.

d) Dil altý

Bazý kalp rahatsýzlýklarýnda dil altýna konulan ilaç, doðrudan aðýz dokusu tarafýndan emilip kana karýþarak kalp krizini önlemektedir. Söz konusu ilaç aðýz içinde emilip yok olduðundan mideye bir þey ulaþmamaktadýr. Bu itibarla, dil altý kullanmak orucu bozmaz.

e) Endoskopi, kolonoskopi yaptýrmak, makat veya ferçten ultrason çektirmek

Midedeki hastalýðý tespit amacýyla mideyi görüntülemek veya mideden parça almak için yaptýrýlan endoskopide, aðýz yoluyla mideye týbbî bir cihaz sarkýtýlmakta ve iþlem bittikten sonra çýkarýlmaktadýr. Kolonlardaki hastalýðý teþhis etmek amacýyla, baðýrsak içini görüntülemek veya parça almak için yapýlan kolonoskopide, makattan baðýrsaklara cihaz gönderilmekte ve iþlem bittikten sonra çýkarýlmaktadýr. Kolonoskopide, hemen daima, endoskopide de genellikle, incelenecek alanýn temizliðini saðlamak amacýyla cihaz içinden su verilmektedir.

Endoskopi veya kolonoskopi yaptýrmak; makat veya ferçten ultrason çektirmek; yeme, içme anlamýna gelmemekle birlikte, çoðunlukla cihaz içinden su verildiði için oruç bozulur. Ancak söz konusu iþlemlerde cihazlarýn kullanýmý sýrasýnda sindirim sistemine su, yað ve benzeri gýda özelliði taþýyan bir madde girmemesi durumunda endoskopi, kolonoskopi yaptýrmak, makat veya ferçten ultrason çektirmek orucu bozmaz.

f) Ýdrar kanalýnýn görüntülenmesi, kanala ilaç akýtýlmasý

Ýdrar kanallarýna giren cihazlar veya akýtýlan ilaçlar orucu bozmaz.

g) Anestezi

Acý ileten sinir yollarý üzerinde iletimin deðiþik seviyelerde engellenmesi anestezi oluþturmaktadýr. Lokal, bölgesel ve genel anestezi olmak üzere, üç türlü anestezi vardýr. Küçük ameliyatlarda ameliyat bölgesinin yakýn çevresine iletimi engelleyen ilaçlarýn verilmesi ile oluþan anesteziye lokal anestezi denir. Vücudun daha geniþ bölgeleri, örneðin belden aþaðýsý veya bir yarýsý iletimin omurilik düzeyinde engellenmesi için omuriliðe veya omuriliðe varmadan geniþ bir sinir grubunun oluþturduðu baðlantý yerleri üzerine ilaç verilerek oluþturulan anesteziye bölgesel anestezi denir. Hastanýn uyutulup aðrýnýn duyulmasý beyin düzeyinde engellenirse bu tür anesteziye genel anestezi denir.

Anestezi, nefes yolu veya iðne ile vücuda ilaç verilerek oluþturulmaktadýr. Nefes yolu veya iðne ile yapýlan anestezi, mideye ulaþmadýðý gibi, yeme-içme anlamý da taþýmamaktadýr. Ancak bölgesel ve genel anestezide, acil durumlarda ilaç ve sývý vermek amacýyla damar yolu açýlarak, bu açýklýk iþlem süresince serum vermek suretiyle saðlanmaktadýr. Bu itibarla, lokal anestezi, orucun sýhhatine engel deðildir. Bölgesel ve genel anestezide serum verildiði için oruç bozulur.

h) Kulak damlasý ve kulaðýn yýkattýrýlmasý

Kulak ile boðaz arasýnda da bir kanal bulunmaktadýr. Ancak kulak zarý bu kanalý týkadýðýndan, su veya ilaç boðaza ulaþmaz. Bu nedenle kulaða damlatýlan ilaç veya kulaðýn yýkattýrýlmasý orucu bozmaz.

Kulak zarýnda delik bulunsa bile, kulaða damlatýlan ilaç, kulak içerisinde emileceði için, ilaç ya hiç mideye ulaþmayacak ya da çok azý ulaþacaktýr. Daha önce de belirtildiði gibi, bu miktar oruçta affedilmiþtir. Ancak kulak zarýnýn delik olmasý durumunda, kulak yýkattýrýlýrken suyun mideye ulaþmasý mümkündür. Bu itibarla, orucu bozacak kadar suyun mideye ulaþmasý halinde oruç bozulur.

i) Fitil kullanmak, lavman yaptýrmak

Aðrý kesici, ateþ düþürücü olarak veya diðer bazý amaçlarla makattan; mantar ve bazý kadýn hastalýklarýnýn tedavisinde ferçten fitil kullanýlmaktadýr. Lavman, týbbî operasyon öncesi veya kabýzlýkta kalýn baðýrsak da bulunan dýþkýnýn, anüsten içeriye, sývý verilerek dýþarý çýkarýlmasýdýr.

Sindirim sistemi, aðýzla baþlayýp anüsle sona eren, sindirim borusu ile sindirim bezlerinden oluþur. Sindirim borusu ise, aðýzla baþlar. Aðzýn gerisinde yutak bulunur. Sonra yemek borusu, mide, ince baðýrsak, kalýn baðýrsak, rektum ve anüs gelir. Sindirim ince baðýrsaklarda tamamlanmaktadýr. Kalýn baðýrsaklarda ise, sadece su, glikoz ve bazý tuzlar emilmektedir. Kadýnýn ferci ile sindirim sistemleri arasýnda ise bir baðlantý bulunmamaktadýr.

Bu itibarla kadýnlarýn fercinden kullanýlan fitiller, orucu bozmaz. Makattan kullanýlan fitiller ise, her ne kadar sindirim sistemine dahil olmakta ise de, sindirim ince baðýrsaklarda tamamlandýðý, fitillerde gýda verme özelliði bulunmadýðý ve makattan fitil almak yemek ve içmek anlamýna gelmediði için, orucu bozmaz.

Lavman yaptýrmak konusunda ise, iki durum söz konusudur; kalýn baðýrsaklarda su, glikoz ve bazý tuzlar emildiði için, gýda içeren sývýnýn baðýrsaklara verilmesi veya orucu bozacak kadar su emilecek þekilde verilen suyun baðýrsakta kalmasý durumunda oruç bozulur. Ancak, suyun baðýrsaklara verilmesinden sonra bekletilmeyip baðýrsaklarýn hemen temizlenmesi durumunda, verilen su ile birlikte baðýrsaklarda bulunan dýþkýnýn dýþarýya çýkarýldýðý ve bu esnada emilen su da, çok az olduðu için oruç bozulmaz.

j) Ýðne yaptýrmak, hastaya serum ve kan vermek

Ýðnenin orucu bozup bozmayacaðý, kullanýlýþ amacýna göre deðerlendirilebilir. Aðrýyý dindirmek, tedavi etmek, vücudun direncini artýrmak, gýda vermek gibi amaçlarla enjeksiyon yapýlmaktadýr. Gýda ve keyif verici olmayan enjeksiyonlar, yemek ve içmek anlamýna gelmediklerinden orucu bozmazlar. Ancak gýda ve/veya keyif verici enjeksiyonlar orucu bozar. Hastaya serum veya kan verilmesi de, ayný hükme tabidir.

k) Diyaliz

Böbrek yetmezliði hastalarýna uygulanan diyaliz, periton diyalizi, hemodiyaliz olmak üzere iki çeþittir.

Periton diyalizi, karýn boþluðuna verilen özel bir solüsyon aracýlýðý ile, hastanýn kendi karýn zarý kullanýlarak kanýn zararlý maddelerden arýndýrýlmasý ve sývý dengesinin saðlanmasý iþlemidir. Hemodiyaliz ise, kanýn vücut dýþýnda bir makina yardýmý ile temizlenip vücuda geri verilmesi iþlemidir. Kan bir iðne aracýlýðý ile hastanýn kolundan alýnýr. Hemodiyaliz makinasý, diyalizör denen bir filtreden kaný sürekli geçirerek zararlý maddeleri ve fazla suyu filtre eder. Filtre edilen temiz kan ikinci bir iðne ile hastanýn damarýna geri verilir. Bu iþlem yapýlýrken bazen, gýda içerikli sývý verilmesi gerekmektedir.

Buna göre hastaya herhangi bir sývý maddesi verilmeden gerçekleþtirilen hemodiyalizde oruç bozulmaz. Diðer diyaliz çeþitlerinde ise, vücuda gýda içerikli sývý verildiði için oruç bozulur.

l) Anjiyo yaptýrmak

Halk arasýnda anjiyo olarak bilinen operasyon, teþhise yönelik (anjiyografi) ve tedaviye yönelik olarak uygulanmaktadýr. Anjiyografi vücut damarlarýnýn görüntülenmesi demektir. Damar içine damarlarýn görünür hale gelmesini saðlayan ve kontrast madde olarak tanýmlanan ilaç verilerek, anjiyogram adý verilen filmler elde edilir. Anjiyografi sayesinde organlarý besleyen damarlar görüntülenerek damar hastalýklarý veya bu damarlardan beslenen organlara ait taný koydurucu bilgiler edinilir. Tedaviye yönelik olarak uygulanan anjiyonun klasik yöntemi anjiyoplastidir. Bu ise, dar veya tam týkalý damarlarýn balon ya da stent denilen özel araçlarla tekrar açýlmasý için yapýlýr.

Bu bilgiler ýþýðýnda gerek anjiyografi, gerekse anjiyoplasti operasyonlarýnda yemek ve içmek anlamý bulunmadýðýndan, oruç bozulmaz.

m) Biyopsi yaptýrmak

Tahlil amacýyla vücudun herhangi bir organýndan parça alýnmasý (biyopsi), orucu bozmaz.

n) Kan vermek

Kan vermenin orucu bozup bozmayacaðý konusunda, Hz. Peygamber’den rivayet edilen “Hacamat yapanýn ve yaptýranýn orucu bozulur.” (Ebû Davûd, Sýyam, 28) hadisinden hareketle bazý Ýslâm bilginleri kan vermekle orucun bozulacaðýný söylemiþlerdir. Din bilginlerinin çoðunluðu ise, Hz. Peygamber’in oruçlu iken hacamat olduðuna dair rivayeti (Buhârî, Savm, 32; Ebû Dâvûd, Sýyam, 29) esas alarak kan vermenin orucu bozmayacaðýný söylemiþlerdir.

Bu iki hadis ve diðer rivayetler birlikte deðerlendirildiðinde, “Hacamat yapanýn ve yaptýranýn orucu bozulur.” hadisinin “hacamat yapanýn ve yaptýranýn orucu bozulma tehlikesiyle karþý karþýyadýr.” þeklinde anlaþýlmalýdýr. Zira hacamat yapan kiþi emerek kaný aldýðý için boðazýna kan kaçma ihtimali, hacamat yaptýranýn ise zayýf düþeceðinden yeme içme zorunda kalma ihtimali bulunmaktadýr. Nitekim Enes b. Malik de, hacamat yaptýrmanýn oruçluyu zayýf düþüreceðinden dolayý hoþ karþýlanmadýðýný söylemiþtir (Buhârî, Savm, 32).

Bu itibarla, oruçlu iken kan vermek orucu bozmaz.

o) Merhem ve ilaçlý bant

Deri üzerindeki gözenekler ve deri altýndaki kýlcal damarlar yoluyla vücuda sürülen yað, merhem ve benzeri þeyler emilerek kana karýþmaktadýr. Ancak cildin bu emiþi, çok az ve yavaþ olmaktadýr. Diðer taraftan bu yeme içme anlamýna da gelmemektedir. Bu itibarla, deri üzerine sürülen merhem, yapýþtýrýlan ilaçlý bantlar orucu bozmaz.

Sonuç olarak;

a) Dinimiz, hasta olan ve tedavi sürecinde bulunan kiþilerin oruç tutmamalarýna ruhsat vermektedir. Bu nedenle, tedavisi devam eden kiþiler, saðlýklarýna kavuþup, tedavileri tamamlanýncaya kadar oruçlarýný erteleyebilirler. Bununla birlikte, Ramazan ayýnda herkesle birlikte oruca devam etmeyi arzu ediyorlar ve oruç tutmalarýna baþka bir engelleri de bulunmuyorsa, muayene ve tedavilerini iftardan sonra yaptýrmalarýnýn önerilmesinin uygun olduðuna,

b) Astým hastalarýnýn kullandýðý spreyin; göz, kulak ve burun damlasýnýn; kulak zarýnda delik bulunmayanlarýn kulak yýkatmasýnýn; dil altý kullanmanýn; idrar kanalýný görüntülemenin, idrar kanalýna ilaç akýtmanýn; su, yað ve benzeri gýda özelliði taþýyan baþka bir maddenin vücuda girmemesi kaydýyla endoskopi, kolonoskopi yaptýrmanýn; makat veya ferçten ultrason çektirmenin; lokal anestezi uygulamanýn; makattan ve ferçten fitil kullanmanýn; suyun baðýrsaklara verilmesinden sonra bekletilmeyip baðýrsaklarýn hemen temizlenmesi kaydýyla lavman yaptýrmanýn; hastaya herhangi bir sývý maddesi verilmeden hemodiyaliz yaptýrmanýn; gýda ve keyif verici olmayan enjeksiyon yaptýrmanýn; anjiyo, biyopsi yaptýrmanýn, kan vermenin, merhem sürmenin, vücuda ilaçlý bant yapýþtýrmanýn orucu bozmayacaðýna,

c) Gýda ve keyif verici enjeksiyon yaptýrmanýn; gýda içerikli sývýlarýn baðýrsaklara verilmesinin veya orucu bozacak kadar su emilecek þekilde lavman yaptýrmanýn; su, yað ve benzeri gýda özelliði taþýyan baþka bir maddenin vücuda girmesi durumunda endoskopi, kolonoskopi yaptýrmanýn; bölgesel ve genel anestezinin; kulak zarý delik olup, orucu bozacak kadar su mideye ulaþacak þekilde kulak yýkatmanýn, periton diyaliz ve damara serum verilerek yapýlan hemodiyalizin orucu bozacaðýna,

Karar verildi.

Selam ve dua ile...

Sorularla Ýslamiyet Editör