Bediüzzaman Said Nursi, Birinci Millet Meclisi’nde konuşma yaptı mı? Mustafa Kemal’le görüştü mü? (Mary F. Weld)

[Webmaster]

Bediüzzaman Said Nursi, Birinci Millet Meclisi’nde konuşma yaptı mı? Mustafa Kemal’le görüştü mü?

 

Yazar: Mary F. Weld, 31-12-2010

 

http://www.sorularlarisaleinur.com/show_image.php?filename=images/articles/17692.Jpeg&width=300&height=300 Said Nursî, Ankara'daki Millî Hükümetten gelen ve defalarca tekrar*lanan davetler üzerine, hükümete destek vermek için üç talebesini; Tevfik Demiroğlu, Molla Süleyman ve Bitlisli Binbaşı Refik Bey'i gönderdi. Bu ısrarlı davetler, İstanbul'dayken bu yöndeki bir talebi kabul edip etmeme*yi danıştığı "Millî Müdafaa İmamı" ve Alay Müftüsü Osman Nuri Efendi tarafından da teyit edilmiştir. Zira Osman Nuri Efendi, Bediüzzaman'a Ankara'ya gidip orada mebuslara katılmasının çok faydalı olacağını tavsiye etmişti.[1] Aynı istikamette Van ve Erzurum'da valilik yapan ve o sı*ralarda mebus olarak Millet Meclisi'nde bulunan eski dostu Tahsin Bey'den de gelen ısrarlı davetler üzerine, Ankara'ya gitmeye karar ver*di.[2]

O sıralarda Millî Mücadele henüz kazanılmıştı. 22 Ağustos 1922 ta*rihinde başlayan Büyük Taarruz, 9 Eylül 1922'de zaferle ve Anadolu'nun bağımsızlığıyla nihayete ermişti. Diğer yandan, 11 Ekim 1918 tarihinde Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalandı.[3] Bu günler Osmanlı Devleti'nin son günleriydi. Ateşkes, Ankara hükümetiyle imzalandı; fakat Osmanlı hükümeti İstanbul'da ismi var cismi yok şekilde varlığını hâlâ sürdürmek*teydi. Bu problemi çözmek için, Mustafa Kemal'in isteği üzerine Büyük Millet Meclisi, 1 Kasım 1922'de yapılan oturumda, saltanatın kaldırılma*sı ve sadece halifeliğin devam ettirilmesi yönünde karar aldı. Halifeyi seçme hakkı ise, doğrudan Meclis'in elinde olacaktı. Görevinden azledi*len Sultan Mehmed Vahidüddin, 17 Kasım 1922 tarihinde, Malaya isimli bir İngiliz savaş gemisiyle ülkeyi terk etti. Yeğeni Abdülmecid, Meclis tarafından halife olarak atandı.[4] Kısa bir süre sonra ise, Osmanlı haneda*nının 407 yıldır elinde tuttuğu halifelik, 3 Mart 1924'te kaldırıldı.[5]

http://bediuzzamansaidnursi.org/sites/default/files/imagecache/makalelerde_kullanilacak/cf7_4.jpgBahsettiğimiz bu çok önemli ve büyük çaplı hadiseler yaşanırken, 9 Kasım 1922 Perşembe günü, Bediüzzaman için, Meclis'te resmî bir "kar*şılama merasimi" düzenlendi. O günün tutanaklarında törenle ilgili şu ka*yıtlar yer alır:

Ulem

âdan Bediüzzaman Said Efendi Hazretlerine beyan-ı hoşâmedi:

Reis:

"Efendim, Bitlis Mebusu Arif Bey'le r

üfekasının takriri var.

"Riyaset-i Celileye,

"Vil

âyat-ı Şarkiye ulemâ-yı benamından olup Anadolu gazilerini ve Meclis-i Âli'yi ziyaret etmek üzere İstanbul'dan buraya gelerek samiin locasında bulunan Bediüzzaman Molla Said Efendi Hazretlerine hoşâme*di edilmesini teklif ediyoruz.

"Bitlis-

Arif, Bitlis-Derviş, Muş-Kasım, Muş-(İlyas Sami), Siirt- Salih, Bitlis-Resul, Ergani-Hakkı"

(Alk

ışlar)

Rasih Efendi (Antalya): "K

ürsüye teşriflerini ve dua etmelerini ken*dilerinden rica ederiz."

[6]

Nursî bunun üzerine kürsüye çıkar, Millî Mücadele gazilerini tebrik eder ve dua eder. Bu merasim, tebrik konuşması ve duadan bir sonraki gün çıkan Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi de şöyle bahseder:

"Vilayet-i Şarkiyye ulema-ı beyamından olup Anadolu gazilerini ve meclis-i âliyi ziyaret etmek üzere İstanbul'dan buraya gelen ve samiin locasında bulunan Bediüzzaman Molla Said Efendi Hazretlerine beyan-ı hoşamedi edilmesi hakkındaki Bitlis Mebusu Arif Bey ve rüfekasının takriri alkışlar arasından kıraat edildi"

[7]

Millî Mücadele'de İslâm'ın ve Türklerin zaferine çok sevinmiş ol*masına ve kendisinin sıcak bir şekilde karşılanmasına rağmen Said Nursî, bir süre sonra üzücü bir tabloyla karşılaştı. Mecliste bulunan mebusların çoğu, dinî vecibelerini yerine getirmede gevşek ve lakayt bir tutum sergi*liyorlardı. Bu durum karşısında çok endişelendi. Zira Ankara'ya gelmek*teki asıl maksadı, Kur'ân'ı ve İslâm şeriatını esas alan bir hükümetin tesi*si için çabalayan idarecileri tebrik ve teşvik etmek; onları bu yönde cesa*retlendirmekti. Türk milleti, İslâm'ı ve Müslümanları imha etmek iste*yenlere karşı savaşmış, İlâhî yardıma mazhariyetle düşmanlarını mağlup etmişti. Artık yeni bir dönem başlıyordu. Bu yeni cumhuriyet, İslâm me*deniyetinin canlanmasına ve İslâmiyet merkezli yeniden yapılanmaya hizmet eden bir vasıta olmalıydı. Böylece bu memleketi, İslâm dünyası*nın merkezi ve İslâm dünyası için bir dayanak noktası hâline getirmek için bütün imkânların seferber edilmesi gerekiyordu.[8] Meclis'te sergile*nen tabloda, sadece dine karşı lakaytlık yoktu. Ayrıca, ateist fikirlerin propagandası da yapılıyordu. Bu tabloyu Said Nursî şöyle anlatır:

1338'de Ankara'ya gittim.

İslâm Ordusu'nun Yunan'a galebesinden neşe alan ehl-i imanın kuvvetli efkârı içinde, gayet müthiş bir zmdıka fikri, içine girmek ve bozmak ve zehirlendirmek için dessasâne çalıştığı*nı gördüm. "Eyvah," dedim. "Bu ejderha imanın erkânına ilişecek!"

[9]

Millî Mücadele'nin zaferle neticelenmesinin ardından, eski kimlikler yavaş yavaş gün yüzüne çıkmaya başladı. Nihaî zafere kadar, herhangi bir mebusun İslâm'a muhalif bir tutum takınması vatan hainliği olarak kabul ediliyordu. Fakat Batılılaşmayı savunan ve bunun ancak dini terk etmekle sağlanabileceğini iddia edenler, zaferle birlikte gerçek yüzlerini göster*meye başladılar. Bu durum Millet Meclisi'nin açılışından itibaren yavaş yavaş kendisini göstermeye başlamıştı. Birbirine muhalif çeşitli gruplar vardı. Mustafa Kemal'in otokratik yönetimine muhalif bir grup, 1922 ya*zında kurulmuştu.[10] Kazanılan zaferle birlikte, Mustafa Kemal, Meclis'teki yetkilerini daha da arttıracaktı. Meclis'i tamamen kontrolü altına alabilmeye yönelik olarak, muhafazakâr İkinci Grubun Meclis'teki gücü giderek azaltıldı. Said Nursî'nin Ankara'dan ayrılışının ardından kısa bir süre sonra, 1923 Haziran'ında yapılan seçimde, Mustafa Kemal, kendisi*ne ciddi bir muhalefete meydan vermeyecek tarzda, itaatkâr bir Meclis'in seçilmesini sağladı.

http://bediuzzamansaidnursi.org/sites/default/files/imagecache/makalelerde_kullanilacak/d99_2.jpgSaid Nursî, Meclis'te gözlemlediği dine karşı lakaytlık ve "dinsizlik cereyanı" karşısında, Hubab ve Zeylü'l-Zeyl adlarında inkârcılığı ve din*sizlik fikrini çürüten Arapça iki eser telif etti. Fakat kendi ifadeleriyle "maatteessüf (maalesef) Arabî bilen az ve ehemmiyetle bakanlar da nadir olmakla beraber, gayet muhta*sar ve mücmel bir surette (kısa ifadelerle, özet bir şeklinde) o kuvvetli burhan tesirini göstermedi. Maattees*süf, (malesef) o dinsizlik fikri, hem inkişaf etti, hem kuvvet buldu."[11]Bununla bir*likte, Bediüzzaman'ın Ankara'daki esas gayesi, mebuslara İslâm'a bağlı kalmalarını ve dinî vazifelerini eda etmelerini, böylesi kritik bir dönemde tekrar hatırlatmaktan ibaretti. Bu istikamette on maddelik bir beyanname hazırladı ve bütün mebuslara dağıttı. Bu beyanname, Kazım Karabekir Paşa tarafından Mustafa Kemal'e de okundu.[12]

19 Ocak 1923 tarihli bu beyannamede,[13] namaz kılmanın lüzumu üzerinde özellikle durulmaktadır. Bu beyannamenin son kısmı üzerinde bir değerlendirme yapalım. Bu bölümde Said Nursî, ilk olarak, halkı yö*neten liderlerin ve halkın temsilcisi konumundaki vekillerin dinî vecibele*rini yerine getirmeleri gerektiğini; bunu yapmamaları hâlinde halka bü*yük zarar vereceklerini dile getirir. Daha da önemlisi, böyle insanların yöneticilik için uygun olmadığını söyler:

Acaba dine ve d

ünyaya zarar olan ihmal ve ferâizin (farzların) terkine ne baha*ne bulunabilir? Hamiyet nasıl müsaade eder? Bahusus(hususan) bu güruh-u mücâ*hidin (mücahid topluluk) ve bu yüksek meclisin ef'âli (fiilleri) taklit edilir. Kusurlarını millet ya taklit veya tenkit edecek (eleştirecek); ikisi de zarardır. Demek onlarda hukukullah (Allah'ın hukuku), hukuk-u ibâdı da(kulların hukukunu da) tazammun ediyor(içeriyor). Sırr-ı tevatür (ayetler ve sağlam rivayetlerle)ve icmâı (bütün İslam âlimlerinin ortak kanaatini) tazammun eden (içeren) had*siz ihbaratı (haberleri) ve delâili(delilleri) dinlemeyen ve safsata-i nefis(nefsin safsatalarına) ve vesvese-i şeytan*dan(şeytanın vesveselerinden) gelen bir vehmi kabul eden adamlarla hakikî ve ciddi iş görülmez. Şu inkılab-ı azîmin (büyük inkılâbın) temel taşlan sağlam gerek.

http://bediuzzamansaidnursi.org/sites/default/files/imagecache/makalelerde_kullanilacak/682_3.jpgSaid Nursî, Millet Meclisi'nin bulunduğu konumun önemine ve üze*rine yüklenen görevlere şu ifadeleriyle işaret eder:

"Meclis-i Alî'nin (yüksek meclisin) şahsiyet-i maneviyesi (manevi şahsiyeti), sahip olduğu kuvvet cihetiyle mana-yı saltanatı (saltanatın manasını ve misyonunu) deruh*te etmiştir (üstlenmiştir). Eğer şeair-i İslâmiyeyi (İslami ibadet ve geleneklerini) bizzat imtisal etmek ve ettirmekle (uygulamak ve uygulattırmakla) ma*na-yı hilafeti (halifeliğin manasını) dahi vekâleten deruhte etmezse (üstlenmezse), hayat için dört şeye muhtaç fakat an'ane-i müstemirre (yerleşmiş adetler) ile günde lâakal (en az) beş defa dine muhtaç olan şu fıtratı bozulmayan ve lehviyat-ı medeniye (medeniyetin oyunları) ile ihtiyacat-ı ruhiyesini (ruhunun ihtiyaçlarını) unut*mayan bu milletin hacat-ı diniyesini (dini ihtiyaçlarını) Meclis tatmin etmezse, bilmecburiye (mecburen) mana-yı hilafeti (halifeliğin manasını), tamamen kabul ettiğiniz isme ve lafza (kelimeye) verecek. O mana*yı idame etmek (devam ettirmek) için kuvveti dahi verecek."

Meclisin ve mebusların dinî yükümlülükleri yerine getirmede ihmalkâr ve lakayt davranmak suretiyle böyle bir görevi ifa etmemesi hâlinde, "Allah'ın dinine ve Kur'ân'a hepbirlikte sımsıkı sarılın" [3:103] mealindeki âyete aykırı davranmış olacak*larını; bunun ise ihtilafı ve parçalanmayı arttıracağını söyler.

Said Nursî, beyannamesinde, fikirlerinin temel unsurlarından birisi olan önemli bir noktaya vurgu yapar. Bu nokta, zamanın cemaat zamanı olu*şudur. Cemaatler, "şahs-ı manevînin" veya "müşterek bir ruhun" meyda*na gelmesini sağlar. Bu çok yönlü modern çağda, hükümet veya otorite*nin ancak bir "şahs-ı manevî" yardımıyla, düzgün ve intizamlı olarak ça*lışabileceğini söyler. Mezkûr beyannamede, hilafetle bağlantılı olarak şu açıklamayı yapar:

"Zaman cemaat zaman

ıdır. Cemaatin ruhu olan şahs-ı manevî daha metindir. Ve tenfiz-i ahkâm-ı şer'iyeye (dini hükümlerin yerine getirilmesine) daha ziyade muktedirdir. Halife-i şahsî (halife), ancak ona istinatla (dayanarak) vezâifi (vazifeleri) deruhte edebilir (üstlenebilir). Cemaatin ruhu olan şahs-ı manevî eğer müstakim (istikametli) olsa, ziyade parlak ve kâmil olur. Eğer fena olsa, pek çok fena olur. Ferdin iyiliği de, fenalığı da mahduttur (sınırlıdır). Cemaa*tin ise gayr-ı mahduttur (sınırsızdır). Harice (düşmanlara) karşı kazandığınız iyiliği, dâhildeki fena*lıkla bozmayınız. Bilirsiniz ki, ebedî düşmanlarınız ve zıtlarınız ve ha*sımlarınız (düşmanlarınız) İslâm'ın şeâirini (İslami ibadet ve gelenekleri) tahrip ediyorlar. Öyleyse, zarurî vazifeniz, şeâiri ihya (hayatlandırmak) ve muhafaza etmektir. Yoksa şuursuz olarak şuurlu düşmana yardımdır. Şeâirde tehâvün (aldırış etmemek), zaaf-ı milliyeti (milli bir zafiyeti) gösterir. Zaaf ise, düşmanı tevkif etmez (durdurmaz), teşci eder (davet eder)."

Bu teşvik dolu ifadeler, aynı zamanda Said Nursî'nin, millet hâkimi*yeti prensibini kabul ettiğini, saltanatın kaldırılmasına karşı çıkmadığını; bu yöndeki gerekli şartın, teşkil edilen temsilciler meclisinin İslâmî emir*lere göre çalışması ve halifeliği de bir dereceye kadar temsil etmesi oldu*ğunu söyler. [14] O, bu görüşleriyle, meclis ve halifeliğin birbirinden ayrılamayacağına dair düşüncelerini ortaya koymaktadır.

Said Nursî'nin, Meclis'e sunduğu bu beyanname ve yaptığı şiddetli teşvik ve tavsiyeler oldukça etkili oldu ve 60'tan fazla mebus, düzenli olarak namaz kılmaya başladılar. Bu yoğun alakadan dolayı, mescit ola*rak kullanılan küçük odanın yerine, daha büyük bir oda kullanılmaya baş*landı. Mebuslar üzerinde ciddi tesir bırakan bu beyanname, Meclis Baş*kanı Mustafa Kemal Paşa'nın tepkisini çekti. Bir gün, çok sayıda mebu*sun bulunduğu bir zeminde Said Nursî'ye olan kızgınlığını bağırarak şöy*le gösterdi:

"Sizin gibi kahraman bir hoca bize l

âzımdır. Sizi, yüksek fikirleri*nizden istifade etmek için buraya çağırdık. Geldiniz, en evvel namaza da*ir şeyleri yazdınız, aramıza ihtilaf verdiniz."

Said Nursî de, aynı şiddet ve kararlılıkla şu cevabı verdi:

"Pa

şa! Paşa! İslâmiyette, imandan sonra en yüksek hakikat namazdır. Namaz kılmayan haindir, hainin hükmü merduttur."

[15]

Bu olay, biraz önce de belirttiğimiz gibi, birçok şahit önünde cereyan etti.[16] Bu hadiseyi ve Bediüzzaman'ın Ankara günlerini pek çok şahit nakletmiştir. Ayrıca Bediüzzaman'ın eserlerinde de ana hatlarıyla yer almıştır. Bediüzzaman'ın ifadelerinin kitaplarında yer aldığı dönemde halen hayatta olan başta İsmet İnönü gibi pek çok mebus bu konular hakkında her hangi bir inkârda bulunmaması bu ifadelerin doğruluğu konusunda bir delil olarak sunulabilir.

Hatta o esnada hazır bulunan mebuslar, Said Nursî için endişeye ka*pılmışlardı. Bu sözlerinden dolayı canı yanabilirdi. Fakat Mustafa Kemal kızgınlığını bastırdı ve zımnen özür diledi. Çünkü iki gün sonra, maka*mında Said Nursî'yle iki saatlik bir görüşme yaptı.

İslâm düşmanları arasında ün kazanmak ümidiyle İslâm'a saldırma*nın ve onun şeâirini ortadan kaldırmaya çalışmanın millete, ülkeye ve İs*lâm dünyasına büyük zarar vereceği konusunda, Mustafa Kemal'i uyar*mak için bir fırsat yakalamıştı. Eğer bir inkılâp yapılacaksa, Kur'ân esas alınarak yapılmalıydı. Hırsını; makam ve şöhret arzusunu tatmin etmek için İslâm'a saldırarak, Türk ve İslâm düşmanlarının beğenisini kazanma*ya çalışmanın büyük bir yanlış olduğunu dile getirdi.

Mustafa Kemal, "bütün hissiyatını ve prensibini rencide ettiği hâl*de"[17] bu sözlerinden dolayı, Said Nursî'ye, görünüşe bakılırsa kırılmamış*tı. Bilakis onu sakinleştirmeye ve nüfuzundan yararlanmak için onu ka*zanmaya çalıştı. Nursî'ye, Şeyh Senûsî'nin makamını, yani Doğu Anado*lu Genel Vaizliği'ni, 300 lira maaş, mebusluk ve Dârül-Hikmeti'l-İslâmiye'de sahip olduğu makamına denk bir makam, ayrıca bir köşk gibi cazip tekliflerde bulundu.[18] Ancak Said Nursî bu tekliflerin hiçbirisini kabul etmedi. Bunun sebeplerini incelemeye geçmeden önce, Med*resetü'z-Zehrâ'nın inşaatıyla ilgili kanun teklifini imzalayan yüz altmış üç mebus*tan birisinin de Mustafa Kemal olduğunu ifade edelim. [19]

Bediüzzaman Said Nursî, Ankara'da bulunduğu süre içinde, Doğu'da bir üniversite kurma projesiyle ilgili yoğun çalışmalarda bulundu. Mebus*ların birçoğu, dinî ilimlerden ve eğitimden vazgeçmenin zamanının geldi*ğine; eğitimin Batılı standartlara uyumlu hâle getirilmesi ve modern bi*limler eksenli olması gerektiğine inanıyordu.

Said Nursî'nin sunduğu projeyle bağlantılı üç husus, mebusları çok etkilemişti. İlk husus, Doğu vilayetlerinin coğrafî konumuydu. Bu bölge, Doğu İslâm dünyasının merkezi konumundaydı. Muasır ilim dallarıyla birlikte dinî ilimlerin de ders verilmesi gerekliydi. İkinci olarak, Said Nursî, peygamberlerin çoğunun Doğu'dan ve büyük filozofların çoğunluklaBatı'dan çıktığı tespitini yaptıktan sonra, Doğu'nun yalnız dinle yükselebileceğini ve gelişmenin ancak dinle bağlantılı olarak gerçekleşe*bileceğini ifade etti. Üçüncü husus olarak, çok önemli bir özelliğe dikkat çekti. Buna göre ülkenin birlik ve bütünlüğünü devam ettirmenin yegâne yolu, din ve dinin esâsâtıdır. Bu temel unsur dikkate alınmadığı takdirde, dayanışma ve ortak hareket etme ruhu teşkil edilemeyecek; daha sonraki dönemlerde, bu yöndeki bir ihtiyacın hissedilmesi hâlinde, bu talep karşı*lanamayacak; bölgenin Türk olmayan Müslümanları, "Türke hakikî kar*deşliğini hissedemeyecek"tir.[20]

Said Nursî'nin Medresetü'z-Zehrâ olarak isimlendirdiği bu üniversi*tenin Van'da kurulmasını teklif eden ve yüz altmış üç mebusun imzaladığı kanun tasarısı, 2 Şubat 1923'te Meclis Başkanına sunuldu. 17 Şubat'ta ilgili komisyona gönderildi. O yılın bütçesinden 150.000 liranın ayrılmasını öngören bu kanun tasarısı, gerekli prosedürler tamamlandıktan sonra 12 Eylül 1923 tarihinde, Eğitim ve Şeriat Komisyonu'na gönderildi ve orada kaldı. Yaşanan hadiseler, Medresetü'z-Zehrâ'nın inşasına bir kez daha geçit vermedi. Komisyon, aradan iki yıl geçtikten sonra, 29 Kasım 1925'te kanun tasarısını reddetti ve Meclis'e geri gönderdi. Yapılan oylama ne*ticesi reddedildi.[21] Zaten, tevhid-i tedrisat ve medreselerin kapatılmasıyla ilgili kanun (Mart 1924) çıkartılmış ve yürürlüğe konmuştu. Bu esnada, Said Nursî de, Batı Anadolu'da yer alan bir köye, Barla'ya sürgüne gön*derilmişti.

Said Nursî'nin Mustafa Kemal'in teklif ettiği makamları reddetmesi*nin bir diğer sebebi, iç dünyasında meydana gelen değişimdi. Bu konuyla ilgili olarak "gidişatları, benim ihtiyarlık hissiyatıma uygun gelmedi" de*dikten sonra, onlara "Yeni Said öteki dünyaya çalışmak istiyor. Sizinle beraber çalışamaz, fakat size de ilişmez"[22] cevabını verdiğini dile getirir. Fakat esas sebep, gidişatın hangi yöne olduğunu görmesi ve gelecekte or*taya çıkacak bazı tehlikelerin farkına varmasıydı. Said Nursî, ayrıca, Kur'ân hadimlerinin onlarla mücadele edebilece*ğini; ancak siyaset yoluyla değil, Kur'ân'ın i'câzının "manevi kılıncıyla" onları mağlup edilebileceğini anladı. İşte bu yüzden, yeni liderlerle birlikte çalışmayı reddetti ve inzivaya çekileceği Van'a gitmek üzere Anka*ra'dan ayrıldı.[23]

Ankara'dan ayrılırken, bazı dostları ve mebuslar istasyona kadar kendisine eşlik ettiler. O sıralarda, istasyonun yanında ikamet eden Mus*tafa Kemal Paşa da gruba katıldı. Bazı kaynaklara göre, bu esnada, ikisi arasında "heykeller"le ilgili bir konuşma geçti. Paşa, heykeller hakkında fikrini sorunca, Said Nursî, gayet kesin bir cevap verdi: "Büyük Kur'ân'ımızın bütün hücumu heykellerle putlaradır. Müslümanların heykelleri ise, hastahaneler, mektepler, yetimleri koruyan yurtlar, mabetler ve yollar gibi âbideler olmalıdır."[24] Bu gelişme, Said Nursî'nin talebelerinden Tevfık Demiroğlu tarafından da teyit edilmiştir.[25] Zira Demiroğlu, o sırada onun yanındaydı ve daha sonra, Ankara'da kalmaya devam etti.

Nursî'nin biletinin üstündeki tarih, biletin -Nursî'yi Eski Said'den Yeni Said'e götüren bilet- 17/4/39, yani 1341 Ramazan'ının ilk günü, 17 Nisan 1923'te verildiğini gösterir.

Mary F. Weld, Bediüzzaman Said Nursi Entellektüel Biyografisi isimli eserinde istifade edilerek hazırlanmıştır.

Fotoğraflar: Yeni Asya Gazetesi

Dipnotlar:

 

[1] Badıllı, Nursî, 1:535, 536; Mehmet Teymuroğlu, "Muhterem Said Nursî'nin Doldurduğu Boşluk," Hilal Dergisi, No: 13, (Şubat 1969), iktibas eden: Şahiner, Bilinmeyen Taraftarıyla, 257-258.

[2] Nursî, Risale-i Nur Külliyatı, 2:2137; Risale-i Nur Külliyatı Müellifi Bediüzzaman Said Nursî (Tarihçe-i Hayatı), 130.

[3] Hale, Turkish Foreign Policy, 52.

[4] Lewis, Emergence of Modern Turkey, 259.

[5] Danişmend, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, 4:470.

[6] TBMM Zabit Ceridesi, 1. Celse, Cilt 24, 135. içtima, Perşembe, 9 Teşrin-i Sani (Kasım), 1338 (1922), 457; iktibas eden: Şahiner, Bilinmeyen Taraftarıyla, 259.

[7] Cemalettin Canlı ve Yusuf Kenan Beysülen tarafından kaleme alınan "Zaman İçinde Bediüzzaman" isimli eserin 279. sayfasında Bediüzzaman'ın Meclis merasimi ve mezkur konuşmasının 22 Kasım 1922' de yapıldığını ve bunun haberinin Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde 23 Kasım 1922 günü yayınlandığı yer alır.

[8] Nursî, Risale-i Nur Külliyatı, 2:1317-1318; Risale-i Nur Külliyatı Müellifi Be-diüzzaman Said Nursî (Tarihçe-i Hayatı), 131-133.

[9] Nursî, Risale-i Nur Külliyatı, 1:667; Nursî, Lem 'alar. 292.

[10] Lewis, Emergence of Modern Turkey, 381.

[11] Nursî, Risale-i Nur Külliyatı, 1:667; Nursî, Lem'alar, 292.

[12] Nursî, Risale-i Nur Külliyatı, 2:2137-2138; Risale-i Nur Külliyatı Müellifi Bediüzzaman Said Nursî (Tarihçe-i Hayatı), 130.

[13] Nursî, Risale-i Nur Külliyatı, 2:1317-1318; Nursî, Mesnevî-i Nuriye, 92-93. Risale-i Nur Külliyatı Müellifi Bediüzzaman Said Nursî (Tarihçe-i Hayatı), 131 -133.

[14] Nursî'nin görüşleri, Berkes tarafından saltanatın ve hilafetin kaldırılmasına ve cumhuriyetçiliğe karşı olarak tanımlanan "din adamlarının" ve "mürtecilerin" görüşlerinden bu bakımdan farklılık arzetmektedir. bk. Berkes, Development of Secularism. 449 ve devamı.

[15] Nursî, Risale-i Nur Külliyatı, 2138; Risale-i Nur Külliyatı Müellifi Bediüzzaman Said Nursî (Tarihçe-i Hayatı), 135.

[16] Mesela, Siverek mebusu Abdülgani Ensari gibi. bk. Badıllı, Nursî, 1:572.

[17] Nursî, Risale-i Nur Külliyatı, 2:1785; Nursî, Emirdağ Lahikası, 1:313.

[18] Nursî, Risale-i Nur Külliyatı, 1:1028, 2:2139; Risale-i Nur Külliyatı Müellifi Bediüzzaman Said Nursî (Tarihçe-i Hayatı), 138; Nursî, Şualar, 462-463.

[19] Nursî, Risale-i Nur Külliyatı, 2:1905; Nursî, Emirdağ Lahikası, 2:612.

[20] Nursî, Risale-i Nur Külliyatı, 2:2138; Risale-i Nur Külliyatı Müellifi Bediüzzaman Said Nursî (Tarihçe-i Hayatı), 134.

[21] Badıllı, Nursî, 1:563-571.

[22] Nursî, Risale-i Nur Külliyatı, 2:2151; Risale-i Nur Külliyatı Müellifi Bediüzzaman Said Nursî (Tarihçe-i Hayatı), 205.

[23] Nursî, Risale-i Nur Külliyatı, 2:2139; Risale-i Nur Külliyatı Müellifi Bediuzza-man Said Nursî (Tarihçe-i Hayatı), 138.

[24] Aktürk, "Temyiz'deki Duruşmada Yaptığı Müdafaanâmesi," 447.

[25] "Tevfik Demiroğlu" maddesi, Şahiner, Son Şahitler, 1:219.