Serif Mardin’in gördügü (Mustafa Akyol)

[Webmaster]

Þerif Mardin’in gördüðü

 

 

Türkiye’nin yetiþtirdiði en büyük sosyolog olan Prof. Þerif Mardin, bir yýldýr aðýzlara sakýz edilen ‘mahalle baskýsý’nýn gerçekte ne olduðunu geçen hafta sonu anlattý. Bunu yaparken de çok önemli bir þey daha dedi. Cumhuriyet’in, daha öncesinde dinle belirlenen ‘iyi, doðru, güzel’ kavramlarýnýn yerine din-dýþý bir alternatif getirmeye çalýþtýðýný, ancak bunda pek baþarýlý olamadýðýný söyledi. Sebebini de, bazýlarýnýn hep yaptýðý gibi ‘mürteci komplosu’na deðil, Cumhuriyet projesinin sýðlýðýna baðladý. ‘Cumhuriyet’te ‘iyi, doðru ve güzel’ hakkýnda çok derine giden bir düþünce, araþtýrma yok’ dedi. ‘Orada binlerce sayfa tartýþma bulamazsýnýz.’

 

Belki burada ‘Cumhuriyet’ kelimesiyle kast edilen þeyin, 1923’te ilan edilen ve milli hakimiyete dayanan ‘idare þekli’ olmadýðýný belirtmek gerek. O Cumhuriyet’in meclisinden, önce Jakoben bir CHP, hemen sonra da liberal/muhafazakar Terakkiperver Cumhuriyet Fýrkasý (TCF) çýkmýþtý. Ancak CHP kýsa süre sonra TCF’yi tasviye ederek bizim kibarca ‘tek parti rejimi’ dediðimiz otoriter düzeni kurdu. Þerif hocanýn anlattýðý iþi de CHP yaptý. Ancak Cumhuriyet’e sahip çýkarak CHP’ye karþý durmak o zaman da mümkündü, bugün de mümkündür.

 

Neyse, sonuçta CHP yapacaðýný yaptý, ama Þerif hocanýn dediði gibi sýð bir þekilde yaptý. Din-dýþý bir felsefe üretmekten çok, kanun, mahkeme ve inzibat yoluyla dini toplum hayatýndan kazýmaya çalýþtý. Tabii Türkiye’de seküler (din-dýþý) düþünce üretenler de oldu, ama bunlar çoðunlukla Marksizm’den çýkýyordu, onun da artýk barutu tükendi. Bugün geriye kala kala elleri sopalý ‘rejim bekçileri’ ile kýyafetleri markalý ‘Niþantaþý gençleri’ kalmýþ durumda. Siyaseten liberal çizgide duran derinlikli seküler entelektüeller de var; ama sayýlarý çok az.

 

Ben bu noktada Þerif hocanýn söylediðine bir þey eklemek istiyorum: ‘Cumhuriyet öðretisi’nin ‘iyi, doðru ve güzel’ hakkýnda sýð kalmasýnýn feci sonuçlarý olmuþtur. Bunlardan biri, inandýrýcýlýktan yoksunluðudur. Okul yýllarýndan hatýrlýyorum, çatýk kaþlarýyla ‘vatan-millet-Sakarya nutuklarý’ atan müdür ve muavinler karþýsýnda öðrenciler býyýk altýndan kýkýrdardý hep. Sanýrým öðretmelerin çoðu da yasak savýyordu. Zaten her Allah’ýn günü ‘yüce devlet’ söylemine maruz býrakýlmýþ bir toplumun, bir yandan da ‘devletin malý deniz, yemeyen domuz’ gibi ‘özdeyiþ’ler üretmiþ olmasý epey mánidardýr. Biraz Sovyetler’deki ‘Büyük Yalan’ gibi, herkesin diline doladýðý ama pek azýnýn gerçekten inandýðý bir resmi ideolojimiz var.

 

Peki ya bu ideolojiye inananlar? Onlarýn durumu daha da beter. Bunlar, devleti; kendilerini yoktan var eden, besleyip-büyüten, ‘iç ve dýþ düþmanlar’dan koruyan ve her daim haklý çýkan kutsal bir ‘baba’ gibi gördükleri için, her türlü resmi ceberrutluða cán-ý gönülden destek çýkýyor. Devlet ideolojisinden baþka bir deðerler manzumesi kalmayýnca, devletin her yaptýðý doðru olmuþ oluyor.

 

Amerikalý Katolik düþünür Richard Neuhaus, laikçiliði eleþtiren ‘Çýplak Kamusal Alan’ adlý kitabýnda tam da bu tehlikeye dikkat çekerek þöyle der:

 

‘Ýnsanlara deðer yargýlarý saðlayan dini geleneklerin kamusal alandan dýþlanmasý, ‘iyi yönetim’ veya ‘adil yönetim’ kavramlarýný anlamsýz kýlar. Çünkü iyiliðin veya adaletin devletin kendinden baþka bir ölçüsü kalmamýþtýr.’ (The Naked Public Square, 1997, s.159)

 

Neuhaus’a göre saðlýklý bir demokrasi kurmanýn yolu ise, devleti laik tutarken, ‘kamusal alan’ý hem seküler hem de dini düþünceye açýk kýlmaktýr. Bunlar, birbirlerini eleþtirerek, aþýrýlýklarýný dengeleyerek, geliþim ve dinamizm saðlayacaktýr.

 

Zaten Papa XVI. Benedict’in de söylediði gibi ‘seküler düþünce din için iyidir; ona öz eleþtiri ve yenilenme fýrsatý verir’. Türkiye’deki sorun, ‘seküler düþünce’den çok ‘laik dipçik’le karþýlaþmamýz. Sebebi de Prof. Mardin’in tespit ettiði sýðlýk...

 

Mustafa Akyol

Star, 28.05.2008