Çakma siyaha ve çakma türbanlýya dair (Fehmi Koru, Yeni Safak, 16.07.2009)

[Webmaster]

Çakma siyaha ve çakma türbanlýya dair

 

“Gazetecinin tebdil-i kýyafet ederek mesleðini icra etmesi doðru mu?” sorusunun 'Evet' veya 'Hayýr' cinsinden keskin bir cevabý yok. Gazetecinin görüþ aldýðý veya gözlem yaptýðý kiþiyi mesleki kimliði hakkýnda önceden uyarmasý beklenir ilkesel olarak; buna karþýlýk tahmin edilebilir durum ve ortamlarda bu temel ilkeye 'aykýrý' davranmasý da hoþ görülür.

 

Bu sebeple, normal halinde baþý açýk bir gazetecinin tesettüre girerek yaptýðý görüþme ve gözlemleri okurlarýyla paylaþmasý, mesleki açýdan, öyle hemen 'yanlýþ' diye yaftalanacak bir tarz deðildir. 'Ýyi niyetli' ve 'anlamaya yönelik' çabalar desteklenir bile.

 

Tarzýn büyük zihniyet devrimine yol açmýþ bir örneði de var: Amerikalý gazeteci John Howard Griffin'in 'Black Like Me' ('Benim Gibi Siyah') adýyla kitaplaþtýrdýðý röportaj ve gözlemleri...

 

Griffin, 1960 yýlýnda, yani 'siyah-beyaz' ayrýmýna yasalarla son verildiði dönemde, Amerika'nýn güneyinde, siyahlarýn uðradýðý ayrýmcýlýðý sergileyebilmek için renk deðiþtirmiþtir. Bir gün önce 'beyaz' yüzüyle karþýlaþtýðý insanlarýn ertesi gün kendisini 'siyah' hale dönüþtürdüðünde yaptýklarý fena muameleyi, tahkir edici bakýþlarýný, bazýlarýnýn da nefret kusmasýný anlatýr kitabýnda.

 

Yapay biçimde siyahlaþmakla sadece beyazlarýn tepkilerini ölçmemiþtir Griffin, görüntüsünü farklýlaþtýrmasý, siyahlarýn beyaz muhataplarýna açmaktan kaçýndýðý gerçek hisleri öðrenmesine de yaramýþtýr. Griffin'i renk deðiþtirmeye iten de konunun bu yönüydü zaten: Amerika'nýn güneyinde genç zenciler arasýnda intihar eðilimi artmakta, ama siyahlar beyazlara içlerini açmadýðý için sorunun kökenine inilememekteydi.

 

'Beyaz adam' Griffin o görevi de üstlenir. Siyah yüzüyle çýktýðý altý haftalýk yolculukta baþýna gelenleri 'Sapia' adlý pek bilinmeyen bir dergide dizi halinde yayýmlar. Siyah okurlarý “Bizim bu ülkede 400 yýldýr neler çektiðimizi, karþýlaþtýðýmýz sorunlarý, uðradýðýmýz ayrýmcýlýðý, nasýl hakir görüldüðümüzü 66 gün kendisini bize benzeterek yaþamýþ, ama tam yansýtamamýþ” tepkisini verirler; buna karþýlýk, beyaz okurlarý, Griffin'in beyaz yüzüyle aynaya bakarken bütün anlayýþlý tavrýna karþýlýk kendisinde bile varlýðýný hissettiði 'ýrkçý' yönden müthiþ etkilenir.

 

Griffin, yarým yüzyýl boyunca hep baskýda kalýp on milyondan fazla satan kitabýyla, 'beyaz Amerikalý'nýn içindeki 'gizli ýrkçý' ile yüzleþmesini saðlamýþ oldu.

 

'Siyah' olmak ile 'siyah' görünmek arasýnda önemli bir fark var; bunu daha ilk gün bir otobüs garajýnda hareket saatlerini sorduðunda yaþamýþ Amerikalý 'siyah/beyaz' yazar... Görevli kýz kendisine öyle bir yüz ifadesi ve hakaret sözcükleriyle mukabele etmiþ ki, herhangi bir siyahý yerin dibine batýracak bu muameleyi Griffin'in içindeki 'beyaz' müthiþ gülünç bulmuþ...

 

Amerikan zihniyet dünyasýnda yaptýðý 'devrim' çapýnda etki sebebiyle, 'Black Like Me' kitabýnýn 50. yýldönümü iki yýl sonra deðiþik etkinliklerle kutlanacak.

 

Hürriyet'ten Ayþe Arman'ýn yaptýðý böyle bir çalýþma mý? Aralarýna karýþtýðý insanlarý anlamaya mý çalýþmýþ, yoksa kendisinin (ve tabii mahallesinin de) önyargýlarýnýn doðruluðunu ispata mý? Kendisini 'siyah' ('türbanlý/baþörtülü') hale mi dönüþtürmüþ gerçekten, yoksa kýyafetine büründüðü kiþilerin karikatürüne mi? Arman'ýn çalýþmasýndan Griffin'in ABD'de gerçekleþtiði türden bir 'devrim' mi çýkacak, yoksa evlerde ve kafelerde dalga geçilecek malzeme mi? Griffin yüzünü boyamak için aynaya baktýðýnda içindeki 'ýrkçý'yý keþfetmiþti; Arman aynaya baktýðýnda ne görüyor?

 

Sorularýn cevaplarýný dizisi okurlarý biliyor zaten, ama ben Ayþe Arman da bu sorularý kendisine sorsun istedim.

 

 

Fehmi Koru, Yeni Safak, 16.07.2009