Fetvalar arasýnda-Kime inanacagiz?

[Adem]

Fetvalar arasýnda

 

Faizden baþörtüsüne kadar birçok konuda ilahiyatçý, muhalefet lideri, sosyal bilim profesörü, sanatçý, boyacý... her tabakadan ve meslekten adamlar fetva veriyorlar; "Bu caizdir, bu deðildir, bu Kur'an'da, Ýslam'da vardýr, bu yoktur..." diyorlar. Halkýn kafasý karýþýyor, kime inanacaklarýný þaþýranlar oluyor, bize yazarak, ulaþarak "Bu iþe bir çare bulun" diyenler çýkýyor.

 

Bu yazýda önce dinde fetva verebilmek ve Kur'an'ý yorumlayabilmek için nasýl bir donanýma ihtiyaç bulunduðunu özetle anlatacak, sonra da ayný konuda farklý fetvalar karþýsýnda yükümlünün nasýl davranmasý gerektiðini açýklayacaðým.

 

Kur'an vahyedilirken buna muhatap olan Müslümanlar (sahâbe), vahiyde kendi kültürleri ve özellikle dilleri esas alýndýðý halde bazý ayetleri anlamakta güçlük çekiyor ve hemen Allah Resulü'ne (s.a.) baþvurarak O'nun açýklamasýndan yararlanýyorlardý. Peygamberimiz ayrýca uygulamalarýyla da Kur'an'ý açýklamýþ oluyordu. Bu ilk anlama ve yorumlama faaliyeti ayný zamanda, bütün devirlerde kullanýlabilecek bir usulü (metodolojiyi) de vazetmiþ oldu. Buna göre Kur'an'ý anlamanýn olmazsa olmaz þartlarý Kur'an dilini, Ýslam tarihini, dinler tarihini, Hz. Peygamber'in hayatýný, yaptýklarýný ve söylediklerini bilmek oluyor. Bunlarý bilmeden, tarihi yok sayarak, eline bir lügat kitabý alýp kelimelerin lügattaki karþýlýklarýný bularak ve egemen kültürün muhiti içinde Kur'an'ý anlamaya ve yorumlamaya kalkýþmak, daha baþtan yanýlmanýn yoluna girmek demektir.

 

Fetva, amelî (yapýp etmekle ilgili) hayatýmýzda Ýslam'ýn ne dediðini; neleri farz, vacib, mübah, mekruh ve haram... kýldýðýný; soru soran, öðrenip uygulamak isteyen kiþinin durumuna ve sorusuna göre açýklamaktýr. Bunu, ana kaynaklara bakarak yapanlara müctehid, müctehidlerin söylediklerini aktaranlara da mukallid denir.

 

Müctehid olmayý býrakýn, mukallid bile olamayan bir takým kendini bilmezlerin din konusunda hüküm vermeleri, baþkalarýna yol gösteren açýklamalarda bulunmalarý elbette kale alýnmamalýdýr. Sýradan Müslümanlara bu konuda þunu söylemek yeterli olur: Ekonomi, týp, saat tamiri gibi konularda bilgi ve yardým almak için ne yapýyorsanýz, din konusunda da onu yapýn; yani saati saatçiye, din konusunu da din alimine götürün.

 

Günümüzde "din alimi" kavramý da hayli karýþýk ve karmaþýk bir hal almýþtýr. "Araþtýrmacý yazarlar, ilahiyatçý yazarlar, Ýslamcý yazarlar, ilahiyat profesörleri, Diyanet mensuplarý, din iþleri yüksek kurulu, müftüler, cami hocalarý, medrese usulü yetiþmiþ hocalar..." din alimi olarak kabul edilebiliyor. Sýradan Müslümanlarýn, bunlar arsýndan seçim yapmalarý, en uygununu bulmalarý çok zordur. Bu konuda verilebilecek bir ölçüt "din ilimleri tahsil etmiþ kimselerin onay ve güvenine mazhar olmak"týr. Çoðunluðun onay ve güvenini kazanmýþ bir kimseyi bu iþte ehil kabul etmek ihtiyatlý bir davranýþ olur.

 

Baþtan beri bazý konularda, müctehidler (mezhepler) arasýnda görüþ, anlayýþ, fetva farklarý olmuþtur. Bu noktada uygun davranýþ "bir fetvayý herkese dayatmamak, herkesi bir mezhebi uygulamaya mecbur etmemek, ictihada açýk alanlarda ortaya çýkan farklý fetva ve uygulamalara meþru olarak bakmak ve farklýlýða müsamaha ile yaklaþmak"týr.

 

Bu usulü bir güncel olaya uygulayalým:

 

Bana göre konunun uzmaný olmayan bir Ýlahiyat Profesörü "Baþörtüsü'nün Kur'an'da olmadýðýný, baþka birisi Kur'an'da emredilmeyip tavsiye edildiðini, bu sebeple Müslüman kadýnlarýn baþlarýný örtme gibi bir yükümlülüklerinin olmadýðýn" söylüyor. Bu profesörler ve bunlara güvenenler o fetva ile amel ederler, ama baþkalarýna bunu dayatamazlar, farklý söyleyenleri kýnayamazlar, kendilerine farklý bir deðer atfedemezler. Eðer böyle yapýlýrsa (bu usule riayet edilirse) baþörtüsü problem olmaktan çýkar, isteyen (öyle bilen, inanan) örter, istemeyen örtmez.

 

22.02.2008

 

Yeni Safak

Hayrettin Karaman

hkaraman@yenisafak.com.tr