Iran´a laik-milliyetci model (Ali Bulac, Zaman, 10.6.06)

[Webmaster]

Ýran’a laik-milliyetçi model

 

 

Zbigniew Brzezinski, Los Angeles Times gazetesinde (23 Nisan 2006) yayýnlanan yazýsýnda “Amerika'nýn Ýran'a askerî bir müdahalede bulunmasý halinde bunun Amerikan imparatorluðunun sonu olacaðýný” söylüyordu.

 

Brzezinski, askerî müdahale yerine iki þey önerir: 1) Ýran Türkiye gibi laikleþtirilmeli, 2) Ýran milliyetçiliði ile “dinî köktenciliðin arasýný ayýrarak” Ýran milliyetçiliði desteklenmeli.

 

ABD, diðer ülkelerde “Radikal Ýslam”a karþý “Ilýmlý Ýslam”ý; kendi geleneði ve meþru usulü içinde geliþen Sahih Ýslam'a karþý “Protestan Ýslam'ý” öne çýkarýrken, usta stratejist Brzezinski'nin Ýran'da Ýslam'a karþý “Ýran milliyetçiliði”ni ve laikleþtirmeyi önermesinin sebebi, “Ilýmlý Ýslam, Protestan Ýslam” vb. kurgusal versiyonlarýn Ýran'da tutma þansýnýn olmamasýdýr. Ýran'da Ýslam konusunda son sözü söyleme durumunda olan, ulemadýr. Ulema da, zengin bir gelenekten beslenerek konuþur.

 

Diðer Ýslam ülkelerinde Ýslam adýna söz söyleme yetkisi giderek “Müslüman aydýnlar”a, “ilahiyatçý akademisyenler”e, Ýslami ilim ve tefekkür geleneðinden yoksun “dindar gazeteciler”e geçmektedir. Bunlarý bir þekilde modern bir versiyona ikna etmek güç deðil, aksine gerek aldýklarý eðitim gerek aþmaya çalýþtýklarý toplumsal konumlarý onlarý kolayca Ýslam'ý, Batý'da oryantalistlerin ve Ýslamologlarýn mutfaðýnda hazýrlanmýþ bir versiyonunu kabul etmeye istekli kýlmaktadýr. Birçok aydýn/gazeteci ve siyasetçi ise geçici olarak “Ýslam istasyonu”nda beklemiþtir, yükünü aldýktan sonra önüne çýkan ilk milliyetçi, sað, sol veya liberal arabaya binip gitmiþtir.

 

Ýran'ýn direncini doðrudan laikleþtirme ile zayýflatmak kolay deðildir. Ancak BOP çerçevesinde üç sacayaðý tespit edilmiþ olan zoraki reformlar, bu arada “kadýn”, “STK'lar” ve “eðitim” üzerinden bu direnci kýrmak bir ölçüde mümkündür.

 

“Milliyetçilik” ise çok daha etkili bir enstrümandýr. Bunun iki yolundan biri Ýran içindeki “bazý etnik gruplarý” Farslara karþý kýþkýrtmak, diðeri bizzat Fars milliyetçilerini Ýslam devrimine karþý harekete geçirmek.

 

Geçen sene El Cezire'nin provokatif bir haberle Ahvaz'daki Araplarý nasýl ayaklandýrmaya çalýþtýðýna þahit olduk. El Cezire, çok yönlü araþtýrmalar yapmadan sahte bir mektubu yayýnlayýp Ýran'da “Araplar üzerinde etnik baský yapýldýðý”ný iddia etti, Ýran'ý Ahvaz'da “iþgalci” olarak gösterdi. Bu, Türkiye'nin Güneydoðu'da “iþgalci devlet” gösterilmesiyle ayný þeydi. Ali Ebheti'nin bu mektubun sahte olduðunu ortaya çýkarmasýyla olaylar yatýþtý. Bundan birkaç gün önce de bir karikatür üzerinden Azeriler benzer bir konuma sürüklenmek istendi.

 

Bundan daha önemlisi, Ýran'da Fars milliyetçiliðinin hiçbir zaman Ýslam'a ve Ýslam devrimine karþý iddialarýndan vazgeçmemiþ olmasýdýr. Bir seferinde Le Figaro muhabiri, Mehdi Bazergan'a sormuþtu: “-Sizin Humeyni'den farkýnýz nedir?” Mühendis Bazergan þöyle demiþti: “O Ýslam için Ýran diyordu, biz Ýran için Ýslam diyoruz!”

 

Ta devrim yýllarýna ve öncesine dayanan bu görüþ ayrýlýðýný bugün Ýran-ABD krizinde fonksiyonel bir araç olarak kullanmak mümkündür. Bu, Ýran'ýn yumuþak karnýdýr. ABD'nin Ýslam'a karþý milliyetçiliðe sarýlmasýnýn anlaþýlýr sebepleri var: a) Yakýn tarihin deneysel örneklerinden de anlaþýldýðý üzere, ulusal çýkar, ulusal üstünlük ve ulusal ideolojiler (bütün versiyonlarýyla milliyetçilikler); “ulusal kültür” üzerinden ülkeleri Batý'nýn nüfuz ve hegemonyasýna hazýr hale getirmektedirler. Devletler tarafýndan empoze edilen ulusal kültürler, geleneksel yapýlarý ve bunlarýn saðladýðý direnci kýrar, silindir gibi bütün geleneksel yapýlarýn üzerinden geçip tahrip ederler. Böylelikle direnç teþkil eden bütün yapýlar daðýtýlýr. b) Ulusal politikalar “kalkýnma- modernleþme” ekseninde tespit ve tayin edildiðinden, ülkeleri Batý'ya baðýmlý hale getirirler. Bu da ulusal düzeyde eþitsizliðe yol açar, ancak bundan belli bir ulusal iktidar eliti yararlandýðýndan bu politikalara dört elle sarýlýr; eþitsiz kalkýnmadan belli bir pay alan bu küçük zümre (o ülkenin beyazlarý), her zaman Batý'nýn refahýnýn ve statükonun garantisi olur.

 

Ýran'da bu piramit tersine dönmedi, ama Ýslam devrimiyle yatay konuma geçti. Eski halini almasý için Ýran'da laikliði ve milliyetçiliði diriltmekten baþka yol gözükmüyor.

 

10.06.2006

Ali Bulac, ZAMAN