Insan tipleri ve ihlas - Ali Fersadoglu

[Webmaster]

Insan tipleri ve ihlas

 

 

Zihnî, hissî ve davranýþ temelli farklýlýklarý açýklamak için þahsiyet/kiþiliði inceleyen interdisipliner bir bilim dalý geliþtirilmiþtir. Bu, insan fýtratýnýn/yaratýlýþýný çeþitli cephelerden ele alýr. Bunlar, üçlü, beþli, yedili, dokuzlu, on birli, on altýlý temel kategorilerde modellenip incelenir.

 

Ýnsan mizacýna/huyuna/karakterine ait çoklu modellerden bazýlarý, insanýn mahiyetini; ikili, üçlü veya bunlarýn katlarý desenlerle anlamaya ve insanlarýn farklýlýklarýný izah etmeye çalýþýr. Meselâ; 1- Düþünme, hissetme ve faaliyet� cihetleriyle, yâni, akýl (bilme gücü) ile, 2- Sevgi (aþk), kalb ve sezgi yönüyle; 3- Aksiyon/hareket (lisan-ý hal, fiil) açýlarýyla. Ýstidat/potansiyel yetenek ve güçlerinden hangisinin baskýn olduðuna bakýlarak mâneviyatýmýz, psikolojik yapýmýzdan beslenen güçlü motifler veya katlarý halinde gruplanýr. Bu gruplar, temelde fizik merkezliler (aksiyoner olmaya aday tipler), duygu merkezliler (âþýk, veli olmaya aday tipler) zihin merkezliler (arif velî olmaya aday tipler) þeklinde tanýmlanýr. Þimdi ihlâsýn çeþitli insan tiplerine nasýl yansýdýðýný ve sonuçlandýðýný tahlil etmeye çalýþalým. Ýhlâs Risâlesi ile de insanýn mahiyetini, zaaflarýný, psikolojik yapýsýný ve farklý tipleri ortaya koyarken; her birisine psikoterapi, yâni, rûhî, mânevî tedâvi metodlarýyla zaaf ve hatalardan koruma formüllerini gösterir.

 

Ýhlâs Risâlesi�nde (21. Lem�a�da) insanýn mahiyetini, psiko-sosyal boyutlarý ve fýtratýný inceler ve Ýhlâs Risâlesi�nde, meseleler üçlü ve katlarý þeklinde tasnif edilir. Giriþte ihlâs gücünü, etkisini, faydalarýný, nurlarýný dokuz boyutta; son kýsýmda da ihlâsý kýran sebepler yine üç ana baþlýk altýnda ve ihlâsýn dokuz tipe yönelik cepheleri özetlenir; þöyle ki: �Bu dünyada, özellikle âhirete yönelik hizmetlerde en mühim bir esas ihlâstýr. En büyük bir kuvvet ihlâstýr. En makbul bir þefaatçi ihlâstýr. En metin bir istinat noktasý ihlastýr. En kýsa hakikat yolu ihlastýr. En makbul mânevî bir duâ ihlâstýr. Maksatlara ulaþmada en kerametli (harika) vesile ihlâstýr. En yüksek bir haslet ihlâstýr. En sâfî kulluk ihlâstýr.�1

 

Dikkat edilirse burada ihlâsýn dokuz boyutu dikkate sunulurken; dokuz psikolojik yapýda, farklý karakterde/mizaçta, kiþilikteki fýtratlara hitap edilir. Bunlar, �esas, kuvvet, þefaatçi, istinat noktasý, hakikat, duâ, keramet/harika hal, haslet, ubudiyet/kulluktur.� En mühim bir esas: �Esas�a önem veren karakterler; mükemmeliyetçi, titiz, prensiplere baðlý, tenkitçi, detaylara dikkatlidirler. Bu motiflere vurgu yapanlar için ihlâsýn en büyük faydasý ve kuvveti, �esaslar, kurallar� çerçevesinde Allah rýzasýný kazanmayý ön plâna çýkarmaktýr. Yani, kural için kuralcýlýðý engeller. Mükemmeliyetçiliði deðil, mükemmelliði esas alýr. Kuralcýlýðý deðil, Allah rýzasýný esas maksat yapmak gerekir.

 

Dipnot: 1- Lem�alar, s. 163

 

Ali Fersadoglu

29.05.2006, Yeni Asya